HISTORIA JEDNOSTKI

Artykuł opracowany przez Dr Zdzisława Kościańskiego

O Policji Państwowej w powiecie nowotomyskim…

(1919 -2019)

Pomimo upływu stu lat od powstania Policji Państwowej jej dzieje na terenie powiatu nowotomyskiego nie doczekały się rzetelnego opracowania. Mało tego, nie podjęto w tym czasie żadnych, choćby cząstkowych badań nad tymi zagadnieniami poza wycinkowym spojrzeniem na jej historię w pracy Dariusza Matuszewskiego i Kamila Sikorskiego: Z dziejów Policji Państwowej na ziemi grodziskiej 1918-2012 (Grodzisk Wielkopolski 2012) oraz w artykułach na łamach lokalnej prasy pióra dra Zdzisława Kościańskiego, dra Bogumiła Wojcieszaka, dra Zenona Wartela, Wacława Czuchwickiego, Sebastiana Tulińskiego. Zachowane szczątkowe materiały Komendy Powiatowej Policji Państwowej w Nowym Tomyślu w Archiwum Państwowym w Poznaniu oraz materiały wytworzone po 1945 r. znajdujące się w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Poznaniu (dotyczące m.in. rozpracowania operacyjnego byłych funkcjonariuszy Policji Państwowej pod kryptonimem „Targowica”) stanowią zaledwie niewielką jej spuściznę historyczną. Większość zachowanych dokumentów Komendy Powiatowej to wytyczne, regulaminy władz zwierzchnich. Podjęciu profesjonalnych badań nie sprzyjają jeszcze uwarunkowanie polityczne. Oryginalne dokumenty z terenu powiatu nowotomyskiego zostały zagarnięte przez Rosjan po 17 września 1939 r. oraz uznane za zdobyczne. Faktycznie nastąpiło zablokowanie przez Rosjan dostępu do zgromadzonych materiałów źródłowych w Centralnym Państwowym Archiwum Specjalnym w Moskwie ul. Wyboryskaja 3. Znajdują się tam akta z 74 zespołów akt naczelnych i centralnych organów władzy i administracji II Rzeczypospolitej, Wojska Polskiego, Policji Państwowej, Korpusu Ochrony Pogranicza, Straży Granicznej, organizacji społeczno-politycznych i naukowych z lat 1914-1939 w ilości 10679 jednostek archiwalnych. Wśród nich szczególnie ważne dla naszego tematu materiały to: 232 jednostki archiwalne Komendy Głównej Policji Państwowej w Warszawie; 28 jednostki archiwalne Komendy Powiatowej w Nowym Tomyślu; 15 jednostek archiwalnych Starostwa Powiatowego w Nowym Tomyślu.

Nieocenionym źródłem informacji pomocnym w opracowaniu tego tematu są m.in. publikacje: Martyrologia policjantów województwa poznańskiego II RP pod redakcją Zenona Smolarka i Andrzeja Borowskiego (Szczytno 2010 ), Inspektor Wiktor Ludwikowski. Patron Policji Województwa Wielkopolskiego (Poznań 2019), Żandarmeria polowa. Postanowienia organiczne i instrukcja służbowa dla żandarmerii polowej, pełniącej służbę w powiatach etapowych (Poznań 1919); Kazimierza Bieleckiego: Materiały archiwalne do dziejów powiatu nowotomyskiego XIII w.-1950 [1954] r. (Poznań 1971); Zdzisława Kościańskiego: Nowotomyska lista katyńska. Historia i pamięć (Nowy Tomyśl 2010).

Pisząc o Policji Państwowej w powiecie nowotomyskim, nie sposób krótko nakreślić historii powiatu. Część dzisiejszego powiatu nowotomyskiego należała od XIII do XVIII wieku do powiatu poznańskiego, a Opalenica wraz z przyległymi terenami do powiatu kościańskiego. Oba te powiaty wchodziły w skład województwa poznańskiego. W ciągu XIX wieku powiat nowotomyski przechodził różne zmiany administracyjne. W roku 1818 władze pruskie utworzyły powiat bukowski z siedzibą w Buku. W jego skład wchodziło 5 miast: Buk, Grodzisk, Nowy Tomyśl, Opalenica, Lwówek. Powiat wchodził w skład prowincji poznańskiej. W 1848 roku, po wydarzeniach Wiosny Ludów, przeniesiono siedzibę władz powiatowych z Buku do Nowego Tomyśla, ale był to nadal powiat bukowski. Na podstawie ustawy z dnia 6 czerwca 1887 r. o podziale administracyjnym – w dniu 10 października 1887 roku podzielono powiat bukowski na nowotomyski i grodziski. W skład powiatu nowotomyskiego wchodziły miasta Nowy Tomyśl i Lwówek. Taki podział terytorialny przetrwał do końca zaboru pruskiego. W wydanej przez sejm ustawie o tymczasowej organizacji zarządu byłej dzielnicy pruskiej z dnia 1 sierpnia 1919 r. za punkt wyjścia przyjęto postanowienia Traktatu Wersalskiego. Na jego mocy zachowano stary pruski podział administracyjny z tym, że terytorium powiatu nowotomyskiego powiększono o miasto Zbąszyń oraz o obwód gminy Miedzichowo. W dniu 1 kwietnia 1932 roku został zlikwidowany powiat grodziski (w skład, którego wchodziły miasta: Grodzisk, Buk, Opalenica) i w całości przyłączony do powiatu nowotomyskiego. W skład powiatu nowotomyskiego wchodziło w sumie 6 miast, 9 gmin wiejskich zbiorowych i 117 gromad. Pod względem struktury narodowościowej powiat nowotomyski zamieszkiwało 81 % ludności polskiej, 18 % niemieckiej i 1 % innej (1938 r.). Był to więc powiat o znacznym odsetku ludności niemieckiej, która skupiła w swych rękach 41,5 % ziemi. Do 1 kwietnia 1932 r. terytorium powiatu obejmowało 82 835 ha, które zamieszkiwało 51 402 mieszkańców. Natomiast po połączeniu powiatów, terytorium powiatu zwiększyło się do 127 672 ha, a liczba ludności w 1938 r. wynosiła 90 734 mieszkańców.

Po napaści Niemiec na Polskę wydano zarządzenie w sprawie organizacji landratur powiatowych, zawarte w załączniku do rozkazu naczelnego dowództwa wojsk lądowych z 8 września 1939 r. o utworzeniu poznańskiego okręgu wojskowego. Nakazywano w nim tworzenie w obrębie granic byłego zaboru pruskiego niemieckich władz powiatowych. 26 listopada 1939 r. polski powiat Nowy Tomyśl otrzymał niemiecką nazwę Landkreis Neutomischel i wszedł w skład Kraju Warty. Jesienią 1939 r. landrat nowotomyski przygotował m.in. projekt zmiany nazwy „Neutomischel”, gdyż zbytnio przypominała ona polską nazwę „Nowy Tomyśl”. Urząd propagandy w urzędzie Namiestnika okręgu Warty preferował nazwę Merkerstadt od nazwiska generała Merkera, który w 1919 r. na terenie powiatu nowotomyskiego wsławił się podczas walk z powstańcami wielkopolskimi. l stycznia 1941 r. przeniesiona została do Grodziska (Wielkopolskiego) siedziba władz powiatowych. Obszar powiatu pozostał jednak bez zmian. Z kolei 18 maja 1943 r. powiat nowotomyski z siedzibą w Grodzisku otrzymał nazwę powiat grodziski. Niemiecki porządek okupacyjny utrzymywały żandarmeria (Gendarmerie), policja porządkowa (Ordnungspolizei) i policja bezpieczeństwa (Sicherheitspolizei), które przeprowadziły aresztowania Polaków, podejrzewanych o szkodzenie Niemcom.

Po II wojnie światowej, w 1945 r., ponownie został utworzony powiat nowotomyski w granicach sprzed września 1939 r. W latach 1955- 1960 istniało w powiecie nowotomyskim 36 gromadzkich rad narodowych i 131 sołectw. Ówczesny powiat nowotomyski składał się z miast: Buk, Grodzisk, Lwówek, Nowy Tomyśl, Opalenica i Zbąszyń wraz z przyległymi gminami oraz gminami wiejskimi: Granowo, Kuślin i Miedzichowo i przetrwał aż do reformy administracyjnej w roku 1975 r.. Obecny Powiat Nowotomyski, istniejący od 1999 r. nie został jednak odtworzony w tych samych granicach. W jego w skład wchodzi sześć gmin: Kuślin, Lwówek, Miedzichowo, Nowy Tomyśl, Opalenica, Zbąszyń.

Pierwsze organy bezpieczeństwa zaczęto tworzyć w powiecie nowotomyskim, grodziskim i międzyrzeckim już w okresie rewolucji w Niemczech - 1918 r. (kompanie służby straży i bezpieczeństwa). Wyzwolony 3 stycznia 1919 r. przez powstańców wielkopolskich Nowy Tomyśl był od samego początku siedzibą władz powiatowych oraz bezpieczeństwa, które miały zapewnić mieszkańcom powiatu ład i porządek publiczny oraz bezpieczeństwo życia i mienia. Początkowo zadania tego podjęły się straże ludowe, pod dowództwem hrabiego Stanisława Łąckiego z Posadowa, wkrótce zastąpione przez Żandarmerię Krajową byłej Dzielnicy Pruskiej (koniec maja 1919 r.).

Żandarmeria Polowa, pełniąca służbę w powiatach etapowych, była przeznaczona do utrzymania porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego na obszarach etapowych. W. szczególności celem jej było: zapobieganie grożącemu naruszeniu porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego; udaremnianie wszelkich przestępstw tak osób cywilnych, jak i wojskowych; zapobieganie przekroczeniom obowiązujących ustaw i przepisów; współdziałanie w administracji; czuwania nad wykonywaniem zarządzeń władz wojskowych i administracyjnych. Żandarmeria polowa podlega pod każdym względem zasadniczo władzom wojskowym, pod względem wykonywania służby cywilno-administracyjnej komisarzom powiatowym. Żandarmeria Krajowa podlegała bezpośrednio Naczelnej Radzie Ludowej. Zorganizowana została w Wielkopolską Brygadę Żandarmerii, która dzieliła się na cztery okręgi: w Poznaniu, Krotoszynie, Gnieźnie i Bydgoszczy. Poszczególne okręgi podzielone były na „objazdy”, a te z kolei na posterunki. Na czele okręgu stał komendant okręgowy w randze oficera. „Objazdem”, który odpowiadał przeważnie powiatowi. Początkowo Objazd Opalenica był dla powiatu grodziskiego i nowotomyskiego. W dniu 11 sierpnia 1919 r. wachmistrz Michał Tyc wraz z siedmioma żandarmami został skierowany przez ppor. Arkadego Fiedlera z Dowództwa Żandarmerii w Poznaniu do Nowego Tomyśla.

Komisarz powiatowy był dla żandarmerii polowej w powiatach etapowych cywilną władzą służbową. Wydawał on polecenia, wskazówki, pouczenia, albo wytykał błędy odnośnie do cywilno służbowej działalności, za pośrednictwem żandarma. Funkcję tę pełnił w powiecie nowotomyskim por. Walerian Anderson (od początku stycznia 1919 r. do końca czerwca 1919 r., aż do przejścia do Wojska Polskiego). Polecenia w żandarmerii były wydawane ustnie lub na piśmie. Władze cywilne wysyłały polecenia, lub wezwania drogą służbową dowódcom posterunków, a ci wydawali rozkazy swoim podwładnym. W wypadkach nagłych mogła władza cywilna wydać zarządzenia każdemu żandarmowi.

Ustawa z 24 lipca 1919 r. o Policji Państwowej zapisywała, że to Policja jest państwową organizacją służby bezpieczeństwa jako organ wykonawczy władz państwowych i samorządowych i ma za zadanie ochronę bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego. Koszty jej utrzymania ponosi bezpośrednio skarb państwa z tym, że organy samorządu: komunalne związki powiatowe oraz gmin miast, wydzielonych z powiatów, zwracają państwu ¼ część wszelkich kosztów utrzymania policji. Ponadto gminy zobowiązane są do dostarczenia za opłatą lokali potrzebnych na umieszczenie biur i posterunków. Warunkiem przyjęcia do policji było 1) obywatelstwo polskie, 2) nieskazitelna przeszłość, 3) wiek od 29 do 45 lat, 4) zdrowa i silna budowa ciała oraz wzrost odpowiedni, 5) znajomość języka polskiego w piśmie i w słowie, i umiejętności liczenia. W aneksie do Ustawy zapisano Rotę przysięgi służbowej. „Przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu na powierzonym mi stanowisku pożytek Państwa Polskiego oraz dobro publiczne mieć zawsze przed oczyma: Władzy zwierzchniej Państwa Polskiego wierności dochować; wszystkich obywateli kraju w równym mając zachowaniu, przepisów prawa strzec pilnie, obowiązki swoje spełniać gorliwie i sumiennie, rozkazy przełożonych wykonać dokładnie, tajemnicy urzędowej dochować. Tak mi Panie Boże dopomóż.”(Dziennik Praw Państwa Polskiego, 1919 r., nr 61, poz. 363.).

Stad też kolejnym krokiem władz państwowych było rozciągnięcie mocy obowiązującej wspomnianej już ustawy na obszar całej Dzielnicy Pruskiej. Policja państwowa w Wielkopolsce przechodziła na etat Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Warszawie. Na czele formacji stanął komendant policji państwowej b. dzielnicy pruskiej, stając się jednocześnie pomocnikiem komendanta głównego policji.

16 lipca 1920 r. Komendant Okręgowy Policji Państwowej w Poznaniu - okręgu nr XI - insp. Wiktor Ludwikowskipowołał 14 komend powiatowych Policji, m.in. komendę w Nowym Tomyślu, która obejmowała powiaty Międzychód i Nowy Tomyśl. Organizacja policji była przystosowana do administracyjnego podziału państwa. W Nowym Tomyślu istniała Komenda Powiatowa z komendantem na czele, z aspirantem Wincentym Rulewiczem. Zastępcą został mianowany st. przod. Władysław Chudziński, który jednocześnie pełnił funkcję komendanta Posterunku PP w Międzychodzie (18.07.1920 r. - 01.01.1923 r.).

Zaplecze kadrowe nowotworzonej Policji Państwowej na terenie województwa poznańskiego stanowili żołnierze I Brygady Żandarmerii Krajowej. Po 21 lipca 1920 r. nastąpiła weryfikacja niższych funkcjonariuszy, którzy wcześniej wstąpili do służby.

Na terenie powiatu nowotomyskiego utworzono posterunki Policji Państwowej w Nowym Tomyślu, Łomnicy (26.01.1922), Jabłonce Starej, Kuślinie, Lwówku, Bukowcu, Bolewicach, Miedzichowie, Zbąszyniu (kolejowy), i Zbąszyniu ( administracyjny). Z kolei na terenie powiatu międzychodzkiego utworzono posterunki: w Międzychodzie, Sierakowie, Kwilczu, Chrzypsku Wielkim, Mierzynku (od 21.12.1920 r. w Drzewcach), Mokrzcu (od 1.01.1921 r. w Raduszu), Kamionnie i Mościejewie.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego liczba posterunków ulegała zmianom, m.in. ze względu na zapotrzebowanie czasowego wzmocnienia liczby posterunków na początku lat dwudziestych oraz w 1932 roku, w czasie reformy terytorialnej granic powiatów i gmin. Początkowo gminy Opalenica, Buk i Grodzisk podlegały od lipca 1920 r. Komendzie Powiatowej PP w Szamotułach. Następnie na początku stycznia 1921 r. posterunki, m.in. Buk, Granowo, Opalenica, Grodzisk weszły w skład Komendy Powiatowej Policji w Poznaniu. Kolejny etap organizacyjny nastąpił w 1932 roku i trwał do 1939 roku.

W okresie międzywojennym zwracano uwagę na doskonalenie zawodowe, m.in. dotyczące przymusowych wypracowań pisemnych, czytelnictwa „Gazety Policyjnej” czy udziału w organizowanych kursach. Komendanci niejednokrotnie zwracali uwagę także na formę pełnienia służby w miastach i poza nimi z bronią palną i białą. Wielki niedostatek finansowy budującego się dopiero państwa polskiego powodował, że komendant powiatowy nakazywał także szereg oszczędności dotyczących m.in. wykorzystania papieru do celów służbowych. W wyniku zarządzonej zbiórki papieru pieniądze przeznaczyć miano na zakup książek dla funkcjonariuszy albo na cele dobroczynne.

Jedną z form podnoszenia dyscypliny i efektów pracy służbowej i pozasłużbowej funkcjonariusz Policji Państwowej było przenoszenie policjantów. Stąd też znajdujemy zapisy w źródłach archiwalnych, m.in.: „29 IV 1921 r. - „Przesiedlenia Posterunkowi Wita i Szablewski z posterunku kolejowego Zbąszyń będą w pogotowiach przesiedlenia na posterunki Bukowiec i Bukowiec”. Ponadto, m. in. „25 VII 1921 r. - przesiedleni za zgodą Komendanta Okręgu XI: post. Twardowskiego z Łomnicy do Trzciela; post. Chromińskiego z Trzciela do Łomnicy; post. Łukowiaka z Bolewic do Trzciela; post. Polaszka z Trzciela do Bolewic; post. Stelmaszyka z Kuślina do Zbąszynia; post. Wojewodę z Strzyżewa do Kuślina”.

Oprócz funkcjonariuszy dotyczyło to także koni, m.in. 3 maja 1921 r. zarządzono translokację koni i funkcjonariuszy w powiecie nowotomyskim i międzychodzkim (Rozkaz nr 14):

1.Koń „Sara” z Nowego Tomyśla do Lwówka, jeździec post. T. Jabłecki;

2. Koń „Bochun” z Nowego Tomyśla do Lwówka, jeździec post. Krzyżaniak;

3. Koń „Bażant” z Nowego Tomyśla do Miedzichowa, jeździec post. M. Tyc;

4. Koń „Janek’ z Międzychodu do Miedzichowa, post. Płotkowiak;

5. Koń „Biedka” z Międzychodu do Sierakowa, jeździec post. Baumann;

6. Koń przesłany będzie z Gniezna do Sierakowa, jeździec post. Brzykcy,

7. Koń „Huzar” z Międzychodu do Radusza, jeździec post. Perlak;

8. Koń „Sułtan” z Międzychodu do Radusza, jeździec post. Łukaszewski;

9. Koń „Myszka” pozostaje w Nowym Tomyślu, jeździec post. Sójka;

10. Koń „Zbyszku” pozostaje w Nowym Tomyślu, jeździec post. Kaczmarek;

11. Koń „Iwan” pozostaje w Zbąszyniu, jeździec post. Włodarczak;

12. Koń „Lis” pozostaje w Zbąszyniu, jeździec post. Kąkol;

13. Koń „Stach” pozostaje w Międzychodzie, jeździec post. Rybicki;

14. Koń „Boruta” pozostaje w Międzychodzie, jeździec post. Sikora;

15. Koń „Adam Olbrzym” z Międzychodu do Świechocina, jeździec post. Szefler;

16. Koń „Kozak” z Międzychodu do Świechocina, jeździec post. Bednarek.

(Świechocin - wieś sołecka w zachodniej Polsce w województwie lubuskim, w powiecie międzyrzeckim, w gminie Pszczew)

Każdy funkcjonariusz zabierał ze sobą: „ służbową latarkę, węborek, szczotkę grzebielec o ile takowe są na miejscu, na przeznaczony Posterunek, odnośnie odbierze dla siebie przeznaczonego konia z jednego na drugi Posterunek. Celem uzyskania odpowiednich kwater i stajen i paszy dla koni skomunikują się funkcjonariusze z odnośnymi p.p. Komisarzami obwodowymi, itp. Sołtysami. Pp. Starostowie są już powiadomieni o translokacji koni i dalsze zarządzenia swe dotyczy zakwaterowania i dostarczenia paszy wydadzą. W miejscowości, w których z powodu translokacji przeprowadzki będą zachodziły, mogą funkcjonariusze użyć do przeprowadzek koni służbowych. W celu przeprowadzki należy zwrócić się o zezwolenie do Komendy Powiatowej”.

Starosta był w okresie międzywojennym przedstawicielem rządu i szefem administracji ogólnej w powiecie m.in., czuwał nad porządkiem publicznym i bezpieczeństwem. Do 1926 roku sprawy policyjne należały w części do kompetencji samorządu miejskiego. 9 lipca 1920 roku zostało skierowanych do pracy na terenie Nowego Tomyśla 10 urzędników policji, którym należało przydzielić umeblowane kwatery. Zamieszkali oni w większości na kwaterach u Niemców, zawiadujących większością mieszkań w mieście. Jak wynika z akt areszt policyjny w Domu Magistratu przy Nowym Rynku (dzisiejszy budynek Sądu na Placu Niepodległości) posiadał następujące wyposażenie: drzwi odpowiednio zabezpieczone, okna okratowane, w każdej celi znajduje się leżak, siennik ze słomą, koc, wiadro, dzbanek i garnek do wody, stołek i piec, który jest opalany z korytarza. Dwie cele były w dyspozycji miejscowego posterunku Policji Państwowej, natomiast trzecią celę użytkował Miejski Urząd Bezpieczeństwa i Porządku Publicznego, zależny od władz państwowych. W Zbąszyniu Posterunek PP posiadał radiostację odbiorczo-nadawczą typu RKD (w materiałach archiwalnych zachował się opis jej wyposażenia z 6 lipca 1937 r.). Posterunki PP posiadały ze sobą łączność telefoniczną.

Przez teren powiatu przebiegała granica państwowa z Niemcami, stąd obecna była tutaj bliska współpraca ze Strażą Graniczną i Służbą Celną czy z Ekspozyturą Nr 3 Oddziału II Sztabu Głównego (m.in. list mjr. Jana Żychonia do Komendy PP w Nowym Tomyślu z dnia 8 czerwca 1937 r.). Egzaminem współpracy służb państwowych były wydarzenia graniczne z 28 i 29 października 1938 r., kiedy to na odcinku zbąszyńskim i trzcielskim wydalono z Niemiec osoby pochodzenia żydowskiego posiadające obywatelstwo polskie m.in. poprzez Zbąszyń 6074 osób. Pierwszego przerzutu przez granicę przy szosie Zbąszyń – Rogatka dokonali Niemcy o godzinie 20.30. Grupa 654 osób została cofnięta do linii granicznej i otoczono kordonem policjantów i strażników granicznych. Pół godziny później grupa około 300 osób przekroczyła granicę obok toru kolejowego i maszerowała w kierunku stacji kolejowej w Zbąszyniu. Na miejsce wysłano 3 policjantów, którzy razem ze strażnikami granicznymi zatrzymali wydalonych z Niemiec. Następnie grupa licząca ogółem około 700 osób nadeszła szosą Chlastawa – Nądnia i torem kolejowym Zbąszyń – Neu Bentschen. Tego samego dnia o godz. 22.13 dotarło do Zbąszynia pociągiem kolejnych 900 Żydów. Z kolei 29 października 1938 r. pociągami duże grupy osób: 1050 osób, 800 osób, 500 osób i 550 osób. Tegoż dnia doszło również do wydalenia szosą Zbąszyń – Rogatka i Chlastawa – Nądnia. Największa wydalona grupa w okolicy przejścia Zbąszyń – Rogatka. Wiele z tych osób odmówiło udania się na teren Polski, jednakże Niemcy przemocą zmusili ich do przejścia na teren Polski. Zadaniem Policji Państwowej było stworzenie kordonu sanitarnego dla przebywających Żydów w Zbąszyniu, aż do sierpnia 1939 r..

Częste wizyty ważnych osobistości przejeżdżających linią kolejową ze Zbąszynia w kierunku Poznania powodowały zaangażowanie posterunków PP w zabezpieczenie terenu przejazdu. Problemem dla wspomnianych służb był prowadzony przemyt przez granicę. W celu przeciwdziałania przemytnictwu utworzono nowe posterunki nadgraniczne w: Dębowcu, Głażewie, Przychodzku i Nowej Wsi. W nocy z 18 na 19 września 1921 r. przemytnicy w sile 8-10 osób zaatakowali ogniem z karabinów i granatów straż celną i funkcjonariuszu PP w Dębowcu (pow. międzychodzki). Utworzenie tych posterunków powodowało także odkomenderowanie funkcjonariuszy PP: „Przeznaczeni do nowych posterunków przejściowo: Dębowiec: str. post. Jeziorowski , post. Zieliński; Głożewo: post. Szefler, post. Przewoźny; Przychodzko: post. Kowalski, post. Szneider; Nowa Wieś: post. Sobolewski, post. Talaga, post. Korek; Strzyżewo dla wzmocnienia post. Hoffmann ( pismo z dnia 23 IX 1921 r.)”.

Dość duży wzrost liczebny funkcjonariuszy nastąpił po zamachu majowym w 1926 roku. Na terenie powiatu nowotomyskiego 56 funkcjonariuszy dysponowało wtedy: 1 samochodem, 12 rowerami, 1 koniem pociągowym, 78 karabinami i 18 szablami. Od tego czasu Policja Państwowa była organem wykonawczym administracji państwowej. Zorganizowana została na wzór wojskowy w korpus przeznaczony do utrzymania bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego. Do zadań policji należała walka z przestępczością i ochroną bezpieczeństwa życia i mienia obywateli, zapobieganie zakłóceniom porządku publicznego oraz czuwanie nad należytym wykonaniem zarządzeń władz administracyjnych np. przepisów o godzinach handlu, o utrzymaniu w czystości posesji. Organizacja policji była przystosowana do administracyjnego podziału państwa. Władze powiatowe – Wydział Powiatowy i samorządowe wykazywały dużą dbałość w wyposażeniu policji.

Okres międzywojenny w powiecie nowotomyskim nie był wolny od kryminalnych przestępstw, nie wyłączając morderstw. Liczne i niekiedy dość intrygujące wzmianki o przestępstwach kryminalnych można znaleźć w prasie lokalnej oraz zachowanych dokumentach archiwalnych.

Na pożółkłych, zmurszałych kartach pojawiają się nazwiska, m.in. 60 nazwisk funkcjonariuszy, którzy mieli przejść badania okresowe. Na badanie lekarskie w dniu 16 września 1921 r. zostali skierowani: z Posterunku PP w Nowym Tomyślu : st. post. Sójka Aleksander; st. post. Walkiewicz Roman, post. Szmania Stanisław, post. Kaczmarek Ludwik; st. post. śl. Górecki Florian; z Posterunku Kolejowego PP w Zbąszyniu: st. przod. Kowalski Leon, st. post. Krzyszkowiak Stanisław, st. post. Słowiński Marcin, post. Kapuśniak Józef, post. Kowal Franciszek, post. Kruszel Józef, post Kossowski Walenty, post. Budziak Kazimierz, post. Baranowski Józef, post. Listewnik Jan, post. Mirecki Franciszek; z Posterunku PP w Bukowcu: post. Klemczak Stanisław, post. Witta Emilian; z posterunku PP w Kuślinie: st. post. Wegner Andrzej, post. Łukaszewski Józef; z posterunku PP w Zbąszyniu: st. przod. Majerowicz, post. Włodarczak Adam, post. Chojnacki Tomasz; z Posterunku PP w Łomnicy: post. Koczorowski Stanisław; z Posterunku PP w Bolewicach: post. Waczyński Jan, post. Spalony Jan; z post. PP Miedzichowo: st. post. Palacz Wacław; z Post. PP w Jabłonce Starej: post. Szlak Franciszek; z Posterunku PP w Lwówku: st. post. Dobrowolski Franciszek, post. Krzyżaniak Antoni; z Posterunku PP w Strzyżewie: post. Mikołajczak Franciszek; z Posterunku PP w Trzcielu: post. Łukaszewicz Stanisław.

Z kolei na badania lekarskie w dniu 23 września 1921 r. zostali skierowani z Posterunku PP w Nowym Tomyślu: post. Skokowski Adam, post. Schneider Andrzej, post. Chromiński Wacław, post. Mikołajczak Stanisław, post. Kowalski Franciszek; z Posterunku PP w Kuślinie: post. Wojewoda Leon; z Posterunku PP w Zbąszyniu: st. post. Godziszewski Walenty, post. Kąkol Piotr; z Posterunku PP w Łomnicy: post. Malendowski Ignacy; z Posterunku PP w Bolewicach: post. Polaszek Jan; z Posterunku PP w Miedzichowie: post. Płotkowiak Andrzej; z Posterunku PP we Lwówku: post. Haniecki Adam, post. Jabłocki Tomasz; z Posterunku PP w Świechocinie: post. Bednarek Walenty; z Posterunku PP w Międzychodzie: st. post. Chojnacki Teodor; z Posterunku PP w Luboszu: post. Czajkowski Kasper; z Posterunku PP w Trzcielu: post. Łukowiak Szczepan; z Posterunku PP w Gorzycku: post. Gramek Feliks; z Posterunku Kolejowego PP w Zbąszyniu przod. Ratajczak Jan, st. post. Meisner Jan, post. Płóciennik Józef, post. Politowski Józef, post. Sobolewski Szczepan, post. Tomaszewski Stanisław, post. Werwiński Roman, post. Stachowiak Stanisław, post. Wesołowski Kazimierz, post. Walicht Edward, post.śl. Jasiński Franciszek.

Można było zaobserwować dużą dbałość władz powiatowych – Wydziału Powiatowego i samorządowych w wyposażaniu tej formacji, m.in. w 1923 roku zakupiono rowery, a w rok później psa policyjnego „Asta” oraz łóżka składane dla policjantów pełniących nocne dyżury.

O efektywności Policji Państwowej świadczy m.in. poniższe zestawienie komendanta powiatowego PP Ludwika Złotogórskiego. 16 lutego 1939 r. dla skontrolowania pracy podległych jednostek PP w sprawach dochodzeniowych zaprowadził on statystykę wyników z oskarżenia Policji w sądach grodzkich: za okres 4- ch miesięcy tj. od 1 września 1938 r. do 31 grudnia 1938 r.:

„Ilości rozpatrzonych aktów oskarżenia:

Komisariat Graniczny w Zbąszyniu - 110; Posterunek Nowy Tomyśl - 44; Posterunek Zbąszyń - 44; Posterunek Miedzichowo - 34; Posterunek Lwówek- 32; Posterunek Kuślin - 14; Posterunek Bukowiec - 20; Posterunek Opalenica - 41; Posterunek Grodzisk - 62; Posterunek Granowo - 9; Posterunek Buk - 23 . Razem - 433 akty rozpatrzyły sądy grodzkie w Nowym Tomyślu, Grodzisku, Zbąszyniu i Pniewach. W tym 278 - zasądzono, 35 - uwolniono; 116 odroczono; a 4- przekazano innym sądom”.

O sukcesach w czasie pełnienia służby przez funkcjonariuszy świadczą także przekazywane im nagrody, m.in.: „nagrody za wykrycie kradzieży roweru złożył gospodarz Mai August z Jabłońskiej Woli - 300 mkp dla st. post. Klemczaka Stanisława, post. Rolbieckiego Jana i Szneidera Andrzeja z posterunku Bukowiec”, czy za wykrycie „skradzionych szorów złożył zarząd ordynacji dóbr Posadowo 150 000 mkp nagrody dla bezpośrednich sprawców wykrycia kradzieży i to: przod. Dobrowolskiego, st. post. Krzyżaniaka i st. post. śl. Bąbola.

Częstym przykładem jakości pracy policjantów były udzielane im pochwały, m.in. ( rozkaz nr 22 z 24 XI 1921 r.): „ Post. Stanisławowi Klemaczakowi i Janowi Rolbieckiemu z Bukowca udzielam pochwały za sprawność śledztwa, pościgu i ujęciu 2 bandytów, którzy zbiegli z tutejszego więzienia” (…) Kierownik posterunku Kolejowego Podkomisarz Kupczyk - udzielił post. Kazimierzowi Wesołowskiemu pochwały za sumienność i pilność w służbie przy kontroli paszportów, wykrycie 15 wypadków fałszowania i podrabiania paszportów, a posiadaczy ich oddał do aresztu i do ukarania”. Także pochwały otrzymali: st. post. śl. Dajewski, post. śl. Hoffmann z Ekspozytury śledczej Nowy Tomyśl za wykrycie kradzieży ciężkiej z włamaniem na szkodę Ottona Schulza z Chojnik i „ujęcie opryszka i zbiega Koschitzkiego Karola” (nr 3 z 6.02 .1922 r.).

W okresie międzywojennym na terenie powiatu istniało wiele organizacji o charakterze społecznym i kulturalno-oświatowym, w tym na terenie samego Nowego Tomyśla rozwijało działalność ponad 40. Funkcjonariusze Policji Państwowej mogli należeć do nich tylko za zgodą komendanta powiatowego i za powiadomieniem starosty. Jak zapisano już w 1922 r. „Wstępowanie do stowarzyszeń gimnastycznych, wojskowych, kulturalno-oświatowych i muzycznych każdorazowo po poprzednim porozumieniu się z pp. starostami przez Komendę Powiatową (rozkaz nr 1 z 17.01.1922 r.)”.

Wypełniając pewną lukę w tym zakresie 1 lutego 1939 roku założone zostało na terenie miasta stowarzyszenie pod nazwą Policyjny Klub Sportowy w Nowym Tomyślu, obejmujące swym zasięgiem powiaty nowotomyski i międzychodzki. Znakiem klubu była tarcza biało-granatowa z napisem „Nowy Tomyśl” i „PKS”. Celami, które stawiał sobie powstały klub było krzewienie zamiłowania do ćwiczeń fizycznych oraz pielęgnowanie życia towarzyskiego. Jak zapisano w dokumencie przesłanym do Starostwa Powiatowego w Nowym Tomyślu (Starostwo Powiatowe w Nowym Tomyślu, sygn.762 - Policyjny Klub Sportowy w Nowym Tomyślu 1939): „ celem klubu jest uprawianie wszelkiego rodzaju sportów, krzewienie zamiłowania do ćwiczeń fizycznych wśród funkcjonariuszy PP, pielęgnowanie życia towarzyskiego wśród członków oraz szerzenie zamiłowania do sportów wśród społeczeństwa. W Klubie mogą być organizowane na prawach sekcji zespoły towarzyskie np. kółka dramatyczne, śpiewacze, szachistów. Środki do osiągnięcia celów:

a/ periodyczne zebrania, odczyty wykłady,

b/ systematyczne ćwiczenia i kursy,

c/ urządzanie zawodów koleżeńskich i międzyklubowych,

d/ urządzanie wycieczek turystyczno-krajoznawczych,

e/ utrzymanie fachowej biblioteki,

f/ założenie i utrzymanie własnego boiska.”

Wśród założycieli byli: komisarz Ludwik Złotogórski, przodownik - Kempa, przodownik - Jan Rożek (zamordowany w Twerze), starsi posterunkowi - Jan Perlak, Walenty Rybicki, Ludwik Gondek, Władysław Kozłowski, Władysław Lange, Feliks Żmudziński (zamordowany w 1940 r. w Rosji ), Wacław Raczkowski, Stanisław Koczorowski, Stanisław Kanikowski, Teofil Ossowski, Stanisław Broda.

Byli wśród nich także ci, którzy walczyli o Niepodległą w latach 1914-1921.

Po odzyskaniu niepodległości państwo przeżywało trudności gospodarcze, a przede wszystkim borykała się z nimi biedniejsza część społeczeństwa polskiego. Wojna polsko-bolszewicka z 1920 r. spowodowała pogorszenie się poziomu życia społeczeństwa. Policja Państwowa w ramach pełnionych zadań miała za zadanie monitorowanie i przeciwdziałanie ewentualnym zagrożeniom bezpieczeństwa. Na podstawie rozporządzenia Głównego Urzędu Żywnościowego, z terenu miasta miano na potrzeby frontu dostarczyć m.in. zapasy wędzonego i solonego mięsa oraz kiszek i kiełbas. Ujawniono, że mistrzowie rzeźnicy próbowali część zapasów ukryć.

Nabrzmiała sytuacja społeczna była przyczyną powstawania niepokojów i zaburzeń na terenie miasta. W 1921 r. doszło do strajku pracowników gazowni, którzy żądając podwyżek płac przerwali dopływ gazu dla miasta. Zagrożeniem ładu społecznego były próby organizowania manifestacji, które były przez policję likwidowane w zarodku. M.in. nie dopuszczono do demonstracji w dniu 1 maja 1930 r. czy w latach trzydziestych wyprowadzenia demonstracji Stronnictw Narodowego w zniemczonym Nowym Tomyślu. Bombą wybuchową była liczba bezrobotnych na terenie powiatu, która doszła do 300 osób. W obwodzie posterunku Nowy Tomyśl zarejestrowano ich 48. Bez pracy byli przeważnie robotnicy przejściowo zwolnieni z tartaków: Brunona Roya i Romana Nitschego z Glinna oraz z różnych przedsiębiorstw budowlanych, natomiast 252 osoby pochodziły z obwodów posterunków Lwówek i Zbąszyń.

W związku z ewentualnością zaburzeń z powodu bezrobocia i strajków na terenie powiatu Komendant Powiatowy Policji Państwowej Podkomisarz P.P. Wróblewski zmodyfikował 24 maja 1934 r. regulamin wewnętrzny Posterunku PP w Nowym Tomyślu:

„Tajne, Do Posterunku Policji Państwowej w Nowym Tomyślu w załączeniu przesyłam regulamin wewnętrzny na wypadek strajku generalnego. Regulamin ten winien Komendant Posterunku P.P. przestudiować razem z swym zastępcą. (… ) Po otrzymaniu telefonicznego rozkazu „koncentracja”:

a/ rezerwa policyjna - zostaje utworzony oddział rezerwy policyjnej w sile 15-tu szeregowych, złożony z 11-tu szeregowych oddelegowanych z Komisariatu Granicznego Policji Państwowej, 2 szeregowych Posterunku P.P. Nowy Tomyśl, 1 szeregowego Posterunku Policji Państwowej Kuślin i 1 szeregowego z Powiatowej Komendy Policji Państw. Nowy Tomyśl. Komendę nad rezerwą obejmuje Powiatowy Komendant Policji Państw., która jest przeznaczona do wyłącznej dyspozycji Starostwa jako kierownika akcji przeciw strajkowej.

Powiatowy Komendant Policji Państwowej z pośród rezerwy policyjnej wyznacza jednego najstarszego stopniem szeregowego na swego zastępcę jako komendanta rezerwy policyjnej.

Rezerwa ta zostanie skoszarowana w świetlicy miejscowego Oddziała Związku Strzeleckiego.

Przewiduje się użycia tej rezerwy do:

l/ Przeprowadzania rewizji, masowych aresztowań.

2/ Rozpraszania tłumów, wieców, manifestacji,

3/Ewentualnie wzmocnienia niektórych Poster. P.P. w powiecie,

b/Posterunek P.P, otrzymuje jako wzmocnienie od Burmistrza Nowy Tomyśl 12 osób powołanych do służby straży gminnej, których może użyć do służby wartowniczej przy obiektach wymienionych w pkt. 6, do kontrolowania wraz z szeregowymi P.P. służby wartowniczej wykonywanej przez straże gminne wzdłuż trasy kolejowej i telegraficzno-telefonicznej Zbąszyń - Poznań i jako gońców.

Zadania, Komendanta Posterunku P.P. do wykonania:

l/ Wydzielić dwóch szeregowych do rezerwy policyjnej, którzy zameldują się u Powiatowego Komendanta Policji Państwowej. Odesłanie ich nastąpi na specjalny rozkaz Powiatowego Komendanta Policji Państwowej. Do czasu otrzymania rozkazu dysponuje niemi Komendant Posterunku P.P.

2/ Pełnienie normalnej służby w swoim rejonie, jeśli stan bezpieczeństwa w mieście na to zezwoli, w przeciwnym razie ograniczyć ją do minimum.

3/ Na wypadek strajku kolejowego zabezpieczyć stację kolejową Nowy Tomyśl, wystawiając tamże Posterunek do czasu objęcia ochrony przez wojsko.

4/ Zorganizować stałą kontrolę nad wykonywaną przez straże gminne służbę wartowniczą wzdłuż trasy kolejowej Poznań-Zbąszyń w obrębie rejonu Posterunku P.P.. O powołaniu do służby wartowniczej straży gminnych zostanie Posterunek P.P. w swoim czasie powiadomiony.

5/ Na wypadek strajku pocztowego zabezpieczyć Urząd Pocztowy w Nowym Tomyślu.

6/ W razie potrzeby uruchomić służbę wartowniczą przy Magistracie, Sądzie Grodzkim i więzieniu /1 budynek/, Urzędzie Pocztowym, Urzędzie Skarbowym wraz z Kasą Chorych i Gazownię używając do tego celu straż gminną. Ustalenie służby wartowniczej i jej kontrola należy do Komendanta Posterunku P.P..

7/ Pogłębić wywiad w stosunku do osób i organizacji kierujących strajkiem wzgl. przygotowujących masowo uliczne wystąpienia i zaburzania publiczne.

8/ Nie dopuścić pod żadnym pozorem do zgromadzeń i demonstracji publicznych, jako terenu akcji podburzającej do działań strajkowych.

9/ We wszystkich wypadkach poważniejszych rozruchów ulicznych utrzymywać stały kontakt ze Starostwem.

10/ Codziennie o godz. 8 i 15 składać raporty Starostwu ustne o sytuacji strajkowej. Ponadto w ważniejszych wypadkach przedkładać meldunki doraźnie natychmiast.

11/ Równocześnie z otrzymaniem rozkazu „koncentracja” należy zarządzić ostre pogotowie i stały dyżur.”

W okresie międzywojennym życie polityczne na terenie Nowego Tomyśla zdominowane było przez partie prawicowe, przede wszystkim przez endecję oraz - w mniejszym stopniu - przez stronnictwa sanacyjne. Poważny wpływ na to wywarła konieczność stworzenia na terenie miasta „barykady polskości”, potrzebnej do przeciwstawienia się licznej na tutejszym gruncie niemczyzny, która była silniejsza ekonomicznie i dość dobrze zorganizowana. Policja Państwowa odgrywała tutaj w tym zakresie bardzo ważną rolę.

Przykładowo latem 1920 r. dochodziło więc na terenie powiatu nowotomyskiego do wystąpień antypaństwowych, organizowanych przez mniejszość niemiecką. W pobliskiej Borui Kościelnej Niemcy Amandus Zinke, Gustaw Rau oraz Otto Stenschke zorganizowali bojówkę, przy pomocy której opanowali budynek poczty, posterunek policji, a następnie zamierzali pomaszerować na Nowy Tomyśl. Szybka kontrakcja policji nowotomyskiej, powiadomionej przez Fabiana Frąckowiaka z Jabłonnej, doprowadziła do rozproszenia niemieckich dywersantów.

Po podpisaniu w styczniu 1934 r. deklaracji polsko-niemieckiej o nieagresji, Niemcy demonstracyjnie deklarowali swoją lojalność wobec Polski. Faktycznie prowadzili cichą walkę ze wszystkim co polskie. Negatywne nastawienie do Polaków odżyło z chwilą zajęcia przez Niemców czeskich Sudetów. Rejon Nowego Tomyśla oraz powiatu nowotomyskiego był silnie penetrowany przez wywiad niemiecki, który korzystał z informacji udzielanych przez miejscowych Niemców. Szpiedzy niemieccy interesowali się zwłaszcza rozlokowaniem obiektów położonych w pasie nadgranicznym. Raporty i meldunki pisane przez funkcjonariuszy Policji Państwowej mają dziś szczególne znaczenie. Wśród nich bardzo ważne były pisane przez funkcjonariuszy PP informacje na temat przedstawicieli mniejszości niemieckiej, organizacji oraz „gości” którzy, m.in. prowadzili nielegalne nauczanie. Położenie nadgraniczne powodowało ewidencjonowanie środków mechanicznych, rowerów czy piekarń nadających się do wypieku chleba: „do pokrycia normalnego zapotrzebowania chleba dla jednostek danego garnizonu w okresie mobilizacyjnym i na potrzeby wojska w polu”.( Pismo Starosty Powiatowego do Posterunków PP z 31 lipca 1937 r.). Problem mniejszości niemieckiej (m.in. sfingowane podpalenia w powiecie nowotomyskim czy powrót do wydarzeń z 1919 r.) został wykorzystany przez propagandę Hitlera do ataku na Polskę. Im bliżej wybuchu wojny meldunki te zawierały coraz więcej informacji o ucieczkach młodych Niemców do Niemiec. W odpowiedzi rodził się polski nacjonalizmu, który zwrócił się przeciw obywatelom Drugiej Rzeczypospolitej narodowości niemieckiej. Był on nacjonalizmem obronnym, obserwowanym przez struktury Policji Państwowej, a demonstracyjna czujność i zdecydowana reakcja na wszelkie formy niemieckiej jak i polskiej - nacjonalistycznej aktywności w przededniu agresji miały charakter działań prewencyjnych ze strony władz państwowych i Policji Państwowej, m.in. zakazy demonstracji członków Stronnictwa Narodowego w Nowym Tomyślu.

Ogółem Komendzie Powiatowej w Nowym Tomyślu przed wybuchem II wojny światowej było przyporządkowanych 11 posterunków (Posterunek PP w Nowym Tomyślu, Komisariat Graniczny-kolejowy PP w Zbąszyniu, Posterunek PP w Zbąszyniu, Posterunek PP w Opalenicy, Posterunek PP w Granowie, Posterunek PP w Buku, Posterunek PP w Lwówku, Posterunek PP w Miedzichowie, Posterunek PP w Kuślinie, Posterunek PP w Grodzisku, Posterunek PP w Bukowcu) , gdzie służyło 3 oficerów i 140 szeregowych (w tym rezerwiści powołani do służby w Policji Państwowej w sierpniu 1939 r.).

Z chwilą wybuchu wojny w 1939 r. Policja Państwowa podjęła się zadań zgodnie z planami mobilizacyjnymi. Cześć funkcjonariuszy się ewakuowała na wschód do ośrodków zapasowych, inni jak funkcjonariusze Policji Państwowej z gminy Zbąszyń (pluton 20 - osobowy) razem z plutonem Straży Granicznej, Obrony Narodowej oraz oddziałem wydzielonym por. sł. st. Władysława Polaszka podjęła się obrony zbąszyńskiego odcinka granicznego. W trakcie obrony stacji kolejowej w Zbąszyniu zginął policjant Ludwik Gondek (ustalenia Franciszka Zierke: Okupacja hitlerowska (1939 -1945) (w:) Zbąszyń. Zarys historii dziejów miasta. Zielona Góra 1985, s. 88). Funkcjonariusze Policji Państwowej i ich rodziny byli represjonowani ze strony Niemców, m.in. komisarz Kazimierz Wiśniewski (1893-1943), który pierwszy przydział w policji jako aspirant otrzymał do Nowego Tomyśla - został zamęczony w niemieckimnazistowskim obozie koncentracyjnym na Majdanku.

Szczególną bezwzględnością wobec policjantów odznaczyli się Rosjanie. Stąd liczne groby funkcjonariuszy Policji Państwowej daleko od nas. Zapomniane i nieznane …

Przez wiele lat starano się wydrzeć z pamięci zbiorowej pamięć pomordowanych Polaków przez system sowiecki. Mówiąc o zbrodni katyńskiej pamiętamy o pomordowanych Polakach na „nieludzkiej ziemi” w różnych miejscach kaźni. Decyzję o rozstrzelaniu polskich jeńców podjął w dniu 5 marca 1940 roku Józef Stalin i inni funkcjonariusze państwa sowieckiego. 4 kwietnia 1940 r. wyruszył transport z jeńcami z obozu specjalnego w Ostaszkowie. Za transport i ochronę operacji odpowiedzialna była 12 kompania 236 pułku wojsk konwojowych NKWD. Po dotarciu do Kalinina (miejscowość obecna to Twer) na więźniów oczekiwały już uprzednio podstawione więźniarki, w których byli przewożeni do więzienia wewnętrznego NKWD przy ul. Sowieckiej. Już pierwszej nocy wyprowadzano ich pojedynczo z cel, zgodnie z numerem na liście śmierci, i wprowadzano do jednego z pomieszczeń piwnicznych, tzw. czerwonego kącika (świetlicy z Leninem). Po sprawdzeniu personaliów ofiary: nazwisko imię, rok urodzenia oraz stanowisko, na jakim dana osoba pracowała - zakuwano je w kajdanki i wyprowadzano na miejsce kaźni. W celi obitej materiałem zabijano ich strzałem w potylicę. Nad ranem zwłoki pomordowanych ładowano i wywożono samochodami ciężarowymi do odległego o 15 kilometrów lasu na terenie ośrodka wypoczynkowego NKWD nieopodal wsi Miednoje. Tam zrzucano ciała do dołów – każdy miał około 3 metrów głębokości, od 8 do 10 metrów średnicy i mógł pomieścić ponad 200 ciał pomordowanych. Mordy bezbronnych policjantów trwały ponad miesiąc – zamordowano 6295 osób.

Wśród nich byli policjanci Policji Państwowej związani z powiatem nowotomyskim (według stopni awansowych pośmiertnych z 2007 r.): aspirant BARTKOWIAK Walenty, aspirant BOJAK Jakub, aspirant CZAK Franciszek, aspirant CZWARTACKI Mikołaj, aspirant DAKOWSKI Kazimierz, aspirant DOBROWOLSKI Franciszek, aspirant DRĄŻKOWIAK Wawrzyn, aspirant DZIURLA Franciszek, aspirant FAJFER Marcin, aspirant GRZENDA Władysław, aspirant JANOWSKI Józef, aspirant KARPIŃSKI Józef, aspirant KASPRZYK Jan, aspirant KĄKOL Piotr, aspirant KEMPA Władysław, aspirant KLEINROK Władysław, aspirant KLUSKA vel KLOSKA Józef, aspirant KONON Władysław, aspirant KORTUS Wincenty, aspirant KRZYŻANIAK Józef, aspirant KUCZYŃSKI Piotr, aspirant LANGE Władysław, aspirant ŁONIEWSKi Julian, aspirant KNYBA Antoni, aspirant MAKOWSKI Adam, aspirant MATECKI Florian, aspirant OSOWSKI vel OSSOWSKI Józef, aspirant PP PARADOWSKI Bronisław, aspirant PIETRZYK Ignacy, aspirant PIĘTA Stanisław, aspirant RINGWELSKI Feliks, aspirant ROŻEK Jan, aspirant RYBARCŻYK Marian, aspirant SKIBA Stefan Szczepan, aspirant SULINOWSKI Walenty, aspirant Piotr Feliks SZELĄG vel SCHELLONG, aspirant SZUMAN Andrzej, aspirant TRYBUŚ Michał, aspirant WASIAK Tomasz, komisarz WRÓBLEWSKI Józef, aspirant ZIELIŃSKI Franciszek, aspirant ŻMUDZIŃSKI Feliks.

Osoby spoza dzisiejszego powiatu nowotomyskiego (do 1939 r. związane z ówczesnym powiatem nowotomyskim):

aspirant BIAŁEK Józef, aspirant GNIAZDOWSKI Jan, aspirant GOLA Stefan Szczepan, aspirant MARCINIAK Władysław, aspirant MARTYŃSKI Jan, aspirant MICHALCZYK Antoni, aspirant SZWAJOREK Idzi

Osoby do 1939 r. związane z ówczesnym powiatem nowotomyskim (w materiałach archiwalnych brak informacji o konkretnym posterunku policji państwowej):

WASZKO Piotr (do policji przyjęty w pow. nowotomyskim (brak informacji o post. PP) WOJCIECHOWSKI Jan (do policji przyjęty w pow. nowotomyskim (brak informacji o post. PP).

Niemcy na terenie Generalnego Gubernatorstwa utworzyli Policję Polską w Generalnym Gubernatorstwie, tzw. „granatową policję”. W jej skład wchodzili byli funkcjonariusze Policji Państwowej - powoływani do niej pod groźbą kary śmierci, m.in. z zachodniej Wielkopolski i z powiatu nowotomyskiego. Zakres jej działań ograniczał się do funkcji porządkowych. Około 30% z funkcjonariuszy „granatowej policji” należało do tajnych struktur państwa podziemnego, głównie do Armii Krajowej. Wśród tragicznie zmarłych był m.in. post. Wacław Poprawa (1899-1942 Chylice).

Po 1945 r. nie było miejsca dla osób, które pełniły służbę dla sanacyjnej Polski. W zakresie rozpracowania funkcjonariuszy przedwojennej Policji Państwowej przez Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa w Nowym Tomyślu – jako osoby zagrażające bezpieczeństwu powojennemu – objęto szczególnym zainteresowaniem w 1953 r. następujące osoby: Złotogórski Ludwik - komendant Powiatowy PP, Girulski Edward - Komendant Powiatowy w powiecie Dzisna (zamieszkały w Nowym Tomyślu), Banaszak Klemens - funkcjonariusz PP w Zbąszyniu, Ilnicki Klemens - funkcjonariusz w Stanisławowie (zamieszkały w Zbąszyniu), Kaliński Stanisław - funkcjonariusz PP w Zbąszyniu, Stelmaszyk Piotr - funkcjonariusz PP (zamieszkały w Zbąszyniu), Bajer Bronisław - funkcjonariusz PP w Zbąszyniu, Stachowiak Stanisław - funkcjonariusz PP w Zbąszyniu (zamieszkały w Nądni ), Zawadzki Stanisław- funkcjonariusz PP na kresach wschodnich (zamieszkały w Starym Tomyślu), Wimann Franciszek - funkcjonariusz PP w Buku, Maśnica Stanisław - funkcjonariusz PP w Dusznikach (zamieszkały w Buku), Stachowiak Jan - funkcjonariusz PP w Czarnkowie (zamieszkały w Wielkiejwsi, gmina Buk), Zborała Andrzej - funkcjonariusz PP na kresach wschodnich (zamieszkały w Nowym Tomyślu), Netka Wawrzyniec - funkcjonariusz PP na kresach zachodnich (zamieszkały w Nowym Tomyślu), Kosowski Walenty - funkcjonariusz PP w Zbąszyniu, Spalony Jan - funkcjonariusz PP w Granowie (zamieszkały w Miedzichowie), Kuraś Kazimierz - funkcjonariusz PP w Granowie. Ponadto rozpracowaniem objęto licznych byłych funkcjonariusz Straży Granicznej.

Okres historyczny od zakończenia II wojny światowej do 1990 r. kiedy to powołano ponownie Policję Państwową nie należy do chlubnych. Wiąże się to działaniami ówczesnego aparatu polityczno-partyjnego władz komunistycznych jak i uzależnieniem o imperium sowieckiego.

W przeszłości powiat nowotomyski był obszarem konfrontacji polsko-niemieckiej, miejscem przejścia granicznego w Zbąszyniu i Trzcielu. Miał do rozwiązania szereg bolączek natury politycznej i społecznej, które wpływały na pracę Policji Państwowej.

Obecnie jest obszarem szczególnym, w którym realizują się z powodzeniem idee związane z transformacją gospodarczą i polityczną po 1989 roku. Uczestniczymy w pokojowej budowie zjednoczonej Europy, m.in. następuje tutaj otwarcie dla przybyszy z innych krajów - w szczególności z Ukrainy. Jesteśmy ważnym miejscem na mapie Polski i Europy, gdzie przebiegają znaczące szlaki drogowe i kolejowe. W nawiązaniu do tradycji Policji Państwowej z lat 1919-1939 – 6 kwietnia 1990 r. na mocy Ustawy o Policji utworzono Policję Państwową, formację służącą społeczeństwu i przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa publicznego i porządku publicznego. Policja podlega ministrowi właściwemu ds. wewnętrznych. Przełożonym wszystkich funkcjonariuszy Policji i pracowników cywilnych tej instytucji jest Komendant Główny Policji.

Komenda Powiatowa Policji w Nowym Tomyślu została utworzona na podstawie Zarządzenia Organizacyjnego nr 15/org. Komendanta Wojewódzkiego Policji w Poznaniu. W wyżej wymienionym dokumencie Komendant Wojewódzki Policji w Poznaniu z dniem 01.01.1999 r. przydzielił Komendantowi Powiatowemu Policji w Nowym Tomyślu 105 etatów Policji i 4 etaty pracowników Policji na zorganizowanie komórek, ogniw i samodzielnych stanowisk Komendy Powiatowej Policji w Nowym Tomyślu oraz podległych komisariatów Policji.

Następnie Rozkazem Organizacyjnym nr 01/org. z dnia 17.02.1999 r. Komendant Powiatowy Policji w Nowym Tomyślu wprowadził etaty poszczególnych jednostek Policji dysponując 105 etatami Policji i 4 etatami pracowników Policji. Komenda Powiatowa Policji w Nowym Tomyślu liczyła wówczas 77 etatów w tym 73 etaty Policji i 4 etaty pracowników Policji. Ponadto utworzono 5 komisariatów na terenie gmin: Opalenica, Zbąszyń, Kuślin, Lwówek oraz Miedzichowo. Dwa komisariaty usytuowane w Kuślinie i Miedzichowie liczyły po 4 etaty Policji, komisariat Policji w Lwówku 7 etatów Policji, komisariat Policji w Opalenicy 8 etatów Policji oraz komisariat Policji w Zbąszyniu 9 etatów Policji. Z dniem 1 grudnia 2000 roku komisariaty Policji w Kuślinie i Miedzichowie zostały zlikwidowane a w ich miejsce utworzono Rewiry Dzielnicowych.

Etat Komendy Powiatowej Policji w Nowym Tomyślu na przestrzeni lat ulegał wielu zmianom, które spowodowane były koniecznością dostosowywania struktury organizacyjnej do aktualnych potrzeb w celu zapewnienia właściwego funkcjonowania jednostki. I tak, w 2004 roku w celu dostosowania struktur organizacyjnych Policji do postulatów samorządów gminnych utworzono posterunki Policji w Miedzichowie, Kuślinie i Lwówku.

Stan strukturalny i liczebny Policji w Powiecie nowotomyskim przedstawia się następująco:

Komenda Powiatowa Policji w Nowym Tomyślu - 105 etaty Policji oraz 16,2 etatów pracowniczych;

Komisariat Policji w Zbąszyniu -18 etatów Policji oraz 1,8 stanowisk pracowniczych (w tym Posterunek w Miedzichowie - 6 etatów Policji );

Komisariat Policji w Opalenicy - 17 etatów Policji oraz 1,7 etatów pracowniczych (w tym Posterunek Policji w Kuślinie - 6 etatów Policji).

Z uwagi na potrzeby lokalowe podjęto się budowy nowej siedziby KPP w Nowym Tomyślu, której finansowanie budowy jest realizowane ze środków zapewnionych przez:

- środki pozabudżetowe: 200 000 zł (wkład Powiatu Nowotomyskiego),

- środki budżetowe: 19 300 000 zł (z budżetu państwa) - Ustawa Modernizacyjna.

Czy współcześni nowotomyscy funkcjonariusze Policji Państwowej mogą być dumni z policyjnego etosu Policji Państwowej? Z pewnością. Każdy etos zmienia się w toku historii. Mądrość życiowa polega na tym, aby z trzonu przeszłości wyłuskać te wartości i tą substancję, które będą dumne.

Komendanci Powiatowi Policji Państwowej w Nowym Tomyślu w latach 1920-1939:

podkom Wincenty Relewicz - od 1920 r. do 15 IX 1922 r.

wz. komisarz (aspirant PP w 1921 r.) Kazimierz Wiśniewski

podkom. Andrzej Woźnicki od 22 IX 1922 r. -

podkom. Podróżek

wz. st. przod. Dobrowolski Franciszek

p.o. aspirant Kochmański

kom. (podkom. PP) Józef Wróblewski - od 1935r. do1938 r.

kom. (podkom. PP) Ludwik Złotogórski - od 1938 r. do 1939 r.

Komendanci Powiatowi Policji w Nowym Tomyślu po roku1989 :

1.podinsp. Zdzisław Strugała - od 1990 r. do 1996 r.;

2. podinsp. Czesław Korytowski - od 1997 r. do 1999 r.

3. insp. Leszek Hus - od 1999 r. do 2006 r.;

4. insp. Wojciech Ratman - od roku 2006 r. do 2009 r.;

5. insp. .Zbigniew Borowczyk - od 2009 r. do 2012 r.;

6. insp. Wojciech Kolasiński - od 2012 r. do 2016 r.;

7. insp. Jarosław Żurek - od 2016 r. do 2021 r.;

8. mł. insp. Maciej Krystofek od 2021 r. do 2021 r.;

9. mł. insp. Mirosław Gogołek od 2021 r. nadal.

Często nie wiemy jacy wspaniali ludzie pełnili służbę w oddziałach bezpieczeństwa i Policji Państwowej na terenie powiatu nowotomyskiego, chodzili tymi samymi ulicami i dróżkami... Mijamy groby i miejsca, w których spoczywają, nieświadomi tego, co im zawdzięczamy. Prezentujemy z pierwszego okresu istnienia wybrane sylwetki osób związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa na terenie powiatu nowotomyskiego:

Hr. Stanisław Łącki-Korzbok (1866-1937), komendant i organizator Straży Ludowej na pow. nowotomyski. Ur. się 31 stycznia 1866 r. w Posadowie (pow. nowotomyski), w rodzinie ziemianina hr. Władysława Korzbok i Antoniny ze Skórzewskich. Ukończył Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu (8 klas). Od 12 IV 1888 r. do l X 1896 r. przebywał w Koninie (pow. nowotomyski), a następnie od l X 1896 do 25 I 1910 r. w Pakosławiu. Jako fideikomis (dziedzic powierniczy), od 25 l 1910 r. aż do śmierci przebywał w Posadowie. Do 1918 r. brał czynny udział w pracach komisji kursów dla pracowników społecznych oraz komitetu redakcyjnego „Gazety Narodowej”. Prowadził ożywioną korespondencję z polskimi działaczami politycznymi w sprawie nauki religii i języka polskiego w szkole, m.in. z W. Korfantym i W. Trąmpczyńskim. 11 XI 1918 r. utworzył we Lwówku polską Radę Robotniczą. Pod jego nieobecność została ona przez Niemców rozwiązana. Nazajutrz zwołał we Lwówku zebranie, na którym ukonstytuowała się nowa Rada Robotnicza. 18 XI 1918 r. pod jego przewodnictwem wybrano w Posadowię 42 mężów zaufania, których przydzielono do poszczególnych urzędów. 25 listopada 1918 r. w Nowym Tomyślu wybrany został delegatem prowincjonalnym na Sejm Dzielnicowy w Poznaniu. 28 grudnia wysłał z Posadowa do Poznania wóz ciężarowy po broń i amunicję. 2 I 1919 r. został mianowany przez Radę Ludową we Lwówku komendantem Straży Ludowej na pow. nowotomyski. Od chwili rozpoczęcia powstania brał czynny udział w organizacji działań wojennych. Zorganizował m.in. późniejszy II baon Grupy Zachodniej, liczący kilkuset żołnierzy. Dzięki jego inicjatywie i ofiarności sformowano oddział kawalerii (40 szabel) - tzw. patrole posadowskie (zalążek późniejszego 16 pułku ułanów wielkopolskich). 6 stycznia 1919 r. wskutek energicznych działań wziął do niewoli załogę samolotu niemieckiego, który wylądował pod Lewicami. W swoich dobrach posiadał największą w Polsce prywatną stadninę, w której prowadził hodowlę konia wierzchowego przeznaczonego dla kawalerii. Za 500 koni remontowych sprzedanych do 1936 r. otrzymał Złoty Medal od Ministerstwa Spraw Wojskowych. Łożył na cele społeczne, m.in. na Wiosenną Olimpiadę Powiatową. Zm. 6 stycznia 1937 r.; pochowany w podziemiach kościoła parafialnego we Lwówku. Odznaczony m.in. Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych. Żonaty z Emilią z Mielżyńskich, nie miał dzieci.

Podkom. Wincenty Relewicz (1886-po 1947 r.) pierwszy Komendant powiatowy PP w Nowym Tomyślu (od 1920 r. do 15 IX 1922 r.). Ur. się 12 lipca 1886 r. w Koźminie w rodzinie szewca Michała (zm. 6 czerwca 1919 r.). Uczestniczył w walce o odzyskanie niepodległości (członek Związku Weteranów Powstań Narodowych ). Od 1920 r. do 1922 r. Komendant powiatowy w Nowym Tomyślu. Na własną prośbę zwolniony z tej funkcji, przeniósł się do Poznania. W 1940 r. wysiedlony przez Niemców do Częstochowy. Aresztowany 20 stycznia 1945 r. przez Rosjan i wywieziony został do Rosji, gdzie przebywał w obozach od 4 marca 1945 do 6 października 1947 r. (lagier nr 242, 284). Żonaty z Stefanią Relewicz. Brak informacji o późniejszych losach.

Komisarz Ludwik Złotogórski (1888-1954), ostatni przedwojenny komendant powiatowy Policji Państwowej w Nowym Tomyślu, powstaniec wielkopolski, komendant powstańczy miasta Gąsawa. Urodził się 15 sierpnia 1888 r. w miejscowości Drewno niedaleko Żnina w rodzinie właściciela 40 ha gospodarstwa rolnego - Józefa i Rozalii z domu Priebe. W rodzinnej wsi ukończył szkołę ludową (4 klasy), a następnie Szkołę Rolniczą w Żninie, gdzie uzyskał maturę w 1907 r.. W 1908 powołany do służby wojskowej w armii niemieckiej (do 1910 r. w 54 pułku piechoty w Koszalinie). Po zakończeniu służby wojskowej pracował na roli u swego ojca do chwili wybuchu I wojny światowej. W 1914 r. zmobilizowany został do 49 pułku piechoty rez. w Gnieźnie. Od VIII-XII przebywał wraz z pułkiem na froncie wschodnim (Prusy Wschodnie). Od grudnia 1914 r. do stycznia 1915 r. przebywał w szpitalu w Olsztynie (ślepa kiszka). Następnie przydzielony został do batalionu zapasowego 61 pułku piechoty w Toruniu i z stamtąd przydzielony do Oddziału Szkoleniowego rekrutów w Hammerstein (na Pomorzu). 18 marca 1918 r. przydzielony do batalionu marynarki w bazie morskiej w Brugii (Belgia). Pod koniec listopada 1918 r. powrócił do Drewna. Już po powrocie do domu otrzymał stopień plutonowego. 31 grudnia 1918 r. powołany został przez władze powstańcze w Żninie na stanowisko komendanta miasta Gąsawa (pow. żniński). 4 kwietnia 1919 r. wstąpił ochotniczo do Żandarmerii Krajowej w Pleszewie (w stopniu wachmistrza). Od kwietnia do czerwca 1919 r. był na praktyce objazdowego. Objazdy odpowiadały terytorialnie powiatom, a im podlegały posterunki i obchody we wsiach. 25.06.1919 r. objął objazd w powiecie rawickim z siedzibą w Jutrosinie. Po przejęciu miasta Rawicza od Niemców przeniesiony do Rawicza, gdzie przebywał od stycznia 1920 r. do 1.07.1920 r. W dniu 1 lipca 1920 r. Żandarmeria Krajowa została przemianowana na Policję Państwową i został powołany na Komendanta Powiatowego Policji Państwowej w Lesznie w stopniu aspiranta (od 1920 do grudnia 1926 r.).

Podczas służby w Lesznie awansował z dniem 1 lutego 1921 r. na podkomisarza, a z dniem 1 lipca 1922 r. na komisarza. Obowiązki te pełnił do dnia 30 listopada 1926 r., kiedy to został przeniesiony na komendanta powiatowego do Ostrowa. 1 sierpnia 1938 r. został przeniesiony na stanowisko komendanta powiatowego do Nowego Tomyśla. Był współzałożycielem Policyjnego Klubu Sportowego w Nowym Tomyślu (1.02.1939 r.). W dniu 2 września 1939 r. wraz z policją powiatu ewakuował się w kierunku wschodnim razem z cofająca się Armią „Poznań”. W okresie okupacji niemieckiej przebywał w Radomiu pod przybranym nazwiskiem Paweł Liberski (od 1942 r. jako Ludwik Złotogórski). Pracował w branży żelaznej Kazimierza Sołtysiaka, jako jej kierownik (od 11.11.1939 r. do 17.01.1945 r.). 18 stycznia 1945 r. zgłosił się do Miejskiej Komendy Milicji Obywatelskiej w Radomiu do delegata Komendy Głównej MO z Lublina, który mianował go szefem referatu paszportowego. Na tym stanowisku pozostawał do 5 czerwca 1945 r. Po zakończeniu działań wojennych wrócił do Nowego Tomyśla i z dniem 1 października 1945 r. zatrudniony został w Starostwie Powiatowym, gdzie kierował szefem referatu karno-administracyjnego. W dniu 12 czerwca 1945 r. wstąpił do PPR. Inwigilowany przez Urząd Bezpieczeństwa. Zm. 12 marca 1954 r. w Nowym Tomyślu. Żonaty, posiadał dwoje dzieci. Odznaczony do 1939 r.: Srebrnym Krzyżem Zasługi, Odznaką pamiątkową za powstanie 1918 r.

(wykorzystano: opracowanie Piotra Krzysztofa Marszałka oraz materiały archiwalne – w szczególności Instytutu Pamięci Narodowej w Poznaniu).

Feliks Ringwelski (1901-1940), aspirant Policji Państwowej, komendant posterunku w Opalenicy. Urodził się 29 maja 1901 r. w Konarzynach na Pomorzu (obecnie powiat chojnicki, w zachodniej części Borów Tucholskich) w rodzinie Jana i Marianny z domu Wołoszyk. Był członkiem „Sokoła”, a następnie Straży Ludowej w rodzinnej miejscowości - „które to organizacje od chwili ich założenia 26 XII 1918 r., miały za cel przysposobienie wojskowe, celem wydalenia z Pomorza Grentzschutzu”. 15 X 1919 r. wstąpił jako ochotnik do WP. Brak informacji o przebiegu służby. Wiadomo, że po demobilizacji wstąpił do Żandarmerii Krajowej, a następnie do Policji Państwowej. Co najmniej od 1933 r. pełnił służbę w województwie poznańskim. Przodownikiem mianowany od 1 IV 1934 r. Odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi. We wrześniu 1939 r. był komendantem posterunku Policji Państwowej w Opalenicy. Po wybuchu wojny wraz z całą obsadą opalenickiego posterunku PP ewakuowany został na wschodnie tereny Rzeczypospolitej. W niewyjaśnionych okolicznościach dostał się do niewoli sowieckiej. Więziony w Ostaszkowie, zamordowany w Twerze, pochowany na cmentarzu w Miednoje. Awansowany pośmiertnie w 2007 r. na stopień aspiranta Policji Państwowej. Był członkiem Związku Weteranów Powstań Narodowych koła w Opalenicy oraz członkiem koła LOPP w Opalenicy.

(na podstawie opracowania dra Bogumiła Wojcieszaka)

Jan Rożek (1886-1940), Komendant Posterunku PP , funkcjonariusz Policji Państwowej w Nowym Tomyślu,dowódca kompanii lwóweckiej, pośmiertnie w 2007 r. mianowany na aspiranta Policji Państwowej. Urodził się 6 października 1886 r. w Wąsowie (pow. nowotomyski), w rodzinie rolnika Jana i Marii z Pawlików. W latach 1893-1901 uczęszczał do szkoły powszechnej w Wąsowie. W 1903 r. wyjechał do Lipska, gdzie podjął naukę jako brukarz. Do czynnej służby wojskowej powołany został do 22 baonu saperów w mieście Risa (Saksonia). Następnie pracował jako konduktor w Lipsku. Podczas I wojny światowej przebywał w armii niemieckiej (22 baon saperów) na froncie zach. (Francja). W listopadzie 1918 r. uciekł do Wielkopolski, gdzie obok S. Łąckiego był współorganizatorem kompanii powstańczej we Lwówku. Na jej czele w pierwszych dniach stycznia 1919 r. rozbroił niemieckich kolonistów (w Wąsowie, Kuślinie, Władysławowie, Chraplewie i Głuponiach) oraz obsadził Lwówek i okolice. Zajął okolice Miedzichowa i przerwał tor kolejowy Trzciel-Lwówek (6 i 7 I 1919 r.). 6 stycznia sformował z roczników niepoborowych we Lwówku kompanię liczącą 120 ochotników. 9 stycznia uderzył na Sempolno i Miedzichowo, a 16 stycznia na Lewice, odnosząc poważne sukcesy. W lutym 1919 r. walczył przeciwko Niemcom pod Grudną i Błakami, zdobywając dwa ciężkie kulomioty. l kwietnia przydzielony do 7 Pułku Piechoty (późniejszy 61 Pułk Piechoty), pełnił funkcję dowódcy 6 kompanii do kwietnia 1920 r. W grudniu 1920 r. wstąpił do Policji Państwowej. Po odbyciu kursu szkolnego w Poznaniu, początkowo pełnił służbę w Nowym Tomyślu, a następnie w Buku. We wrześniu 1939 r. dotarł do Brześcia, gdzie go internowano. Został zamordowany w Twerze (dawnym Kalininie - ZSRR) przez NKWD, ostatni spoczynek znalazł w Miednoje. Był odznaczony Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych, Medalem Pamiątkowym za Wojnę, Medalem Odzyskania Niepodległości. Żonaty z Katarzyną Olejnik, miał dzieci: Mieczysława, Leonarda oraz Irenę. Jego nazwisko zostało upamiętnione w Nowym Tomyślu i Wąsowie.

Stefan Szczepan Skiba (1882-1940) Aspirant (St. post. PP) Urodził się 16.12.1882 r. w Trzciance ( gmina Kuślin, woj. poznańskie) w rodzinie Marcina i Agnieszki z d. Kaczmarek. Nr ewidencyjny 211 i 213. Uczestniczył w Powstaniu Wielkopolskim. W policji pracował od 1919 r. - na kresach wschodnich (Posterunek PP w Rawie Ruskiej). W 1920 r. został przeniesiony do woj. poznańskiego - służył w Komendzie Powiatowej PP w Kościanie, od 1922 r. na Posterunku PP w Jabłonnie, pow. wolsztyński, następnie kolejno na Posterunku PP w Rakoniewicach, natomiast rozkazem nr 430 z 23.11.1932 r. został przeniesiony 24.10.1932 r. z Posterunku PP w Rakoniewicach do Komendy Powiatowej PP w Wolsztynie. We wrześniu 1939 r. pracował na Posterunku PP w Rakoniewicach. Był opiekunem policyjnego psa towarzyszącego, wabiącego się „Rolf”. Jeniec obozu NKWD w Ostaszkowie, zamordowany w Kalininie (obecnym Twerze) i pochowany w Miednoje.

Odznaczony Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości. Pośmiertnie odznaczony; odznaką pamiątkową Krzyż Kampanii Wrześniowej 1939 (leg. nr 12639, nadany w Londynie w 1985 r.). Postanowieniem Prezydenta RP z 5 października 2007 r. awansowany do stopnia aspiranta PP.

Żonaty z Marią z domu Knop posiadał dzieci: Stefana, Wandę, Franciszka, Jana, Joannę, Helenę (ur. 1911 r.). Syn Jan (1924-2001) ps. „Strzała” zaprzysiężony jako żołnierz grupy dywersyjnej AK w 1944 r., od 1945 r. w ramach WSGO „Warta” (od kwietnia 1945 r. do 30 czerwca 1946 r.) represjonowany i skazany.

Kazimierz Wiśniewski (1893-1943), w 1921 r. p.o. Komendanta Komendy Powiatowej w Nowym Tomyślu, komisarz policji, kapitan rezerwy Wojska Polskiego, ur. 15.01.1893 r. w Krotoszynie (powiat Szubin), w rodzinie Stanisława i Franciszki z domu Łożyńskiej. Uczęszczał do 7-klasowej szkoły ludowej w Mamliczu, w powiecie szubińskim, którą ukończył w 1907 r. Tam też uczestniczył w 1901 r. w strajku szkolnym polskich dzieci. W roku 1908 rozpoczął naukę jako kupiec w niemieckiej firmie „R. Sch. Samelson u. Sohn” w Pakości w powiecie mogileńskim. Jednocześnie uczył się w tamtejszym gimnazjum kupieckim. Po zakończeniu nauki pracował nadal we wspomnianej firmie osiągając m. in. stanowisko kierownika przedsiębiorstwa. W dniu 9.05.1915 r. został powołany do służby w armii niemieckiej i wysłany na front rosyjski. Od połowy 1916 r. walczył na froncie zachodnim. Po powrocie z frontu podjął pracę w tej samej firmie kupieckiej w Pakości, gdzie zastało go Powstanie Wielkopolskiego. Wstąpił do oddziału ochotników organizowanego w Pakości i walczył w okolicach Inowrocławia. W dniu 24.04.1919 r. ochotniczo zgłosił się do Obrony Krajowej w Poznaniu i z II baonem wyruszył w okolice Rawicza. W końcu lutego 1920 r. odszedł z wojska na własną prośbę i z dniem 01.03.1920 r. rozpoczął pracę w Głównym Urzędzie Ceł w Poznaniu. Od 1 sierpnia tego roku przeszedł do służby w Żandarmerii Krajowej b. Dzielnicy Pruskiej, a następnie do Policji Państwowej. W tym samym miesiącu złożył egzamin przed Komisją dla aspirantów oficerskich. W dniu 01.10.1920 r. otrzymał nominację na aspiranta Policji Państwowej, a w dniu 01.07.1924 r. na podkomisarza. W marcu 1934 r. otrzymał nominację na komisarza Policji Państwowej. Pierwszy przydział w policji otrzymał do Nowego Tomyśla. Od dnia 14.03.1921 r. został przeniesiony do Komendy Policji Państwowej na m. Poznań, gdzie służył w Komisariacie Kolejowym Miasteczko. Od 01.01.1922 r. p. o. komendanta powiatowego w Kościanie. Od 18.04.1922 r. komendant powiatowy w Szamotułach. Następnie służył w, a od 20.08.1925 r. w Kępnie, jako komendant powiatowy. W dniu 08.10.1931 r. objął funkcję komendanta powiatowego Policji Państwowej w Lesznie. Na stanowisku tym pozostał już do wybuchu wojny. Za swoją służbę był odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi, Medalem za Wojnę 1918-1921 i Medalem X-lecia Odzyskanej Niepodległości. Z dniem 01.09.1939 r. wraz z całą policją powiatu wszedł w skład sił zbrojnych. Z oddziałami Armii „Poznań” wycofywał się z terenu Wielkopolski. Brał udział w bitwie nad Bzurą, gdzie dostał się do niewoli niemieckiej. Z prowizorycznego obozu jenieckiego udało mu się zbiec i połączyć z rodziną ewakuowaną do Lublina. Około 25.10.1939 r. powrócił wraz z rodziną do Szamotuł i zamieszkał w domu teściów, gdyż w Lesznie poszukiwany był przez gestapo. Podjął wówczas pracę w przejętym przez Niemców „VESTA” Towarzystwie Wzajemnych Ubezpieczeń od Ognia i Gradobicia w Poznaniu (Posensche Feuersozietät), jako agent ubezpieczeniowy. Po wysiedleniu teściów do Generalnego Gubernatorstwa w dniu 13.03.1940 r. wraz z najbliższą rodziną pozostawał w ukryciu. W dniu 07.01.1943 r., na skutek denuncjacji, został aresztowany przez gestapo w Szamotułach. Następnie przewieziony do siedziby gestapo w Poznania (dawny do 1939 r. „Dom Żołnierza im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego” ), a później do więzienia w Forcie VII w Poznaniu, przebywał tam od 20 stycznia 1943 r. w celi nr 39. 17.02.1943 r. przeniesiono go do więzienia przy ulicy Młyńskiej w Poznaniu. Z kolei stamtąd w dniu 06.06.1943 r. został przewieziony do więzienia sądowego na ulicy Daniłowiczowskiej w Warszawie, a w dniu 6 lipca 1943 r. przetransportowany do niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego na Majdanku (Konzentrationslager Lublin ), gdzie nadano mu numer obozowy 16931. Zmarł z wycieńczenia 01.10.1943 r.

(na podstawie opracowania Piotra Krzysztofa Marszałka).

Józef Wróblewski (1895-1940) Podkom. PP awansowany w 2017 r. do stopnia komisarza PP . Urodził się 21.10.1895 r. w Gąsawie (woj. Poznańskie) w rodzinie s. Jana i Józefy (z d. Szczecińska). Uczestnik Powstania Wielkopolskiego. Członek POW. W policji służbę rozpoczął 18.05.1921 r. - pracował w Komendzie Wojewódzkiej PP w Poznaniu, następnie był komendantem powiatowym PP w Wągrowcu-Gąsawie, później służył w jednostkach Komendy Miejskiej PP w Poznaniu. Rozkazem nr 400 z 9.06.1932 r. został przeniesiony z jednego z komisariatów w Poznaniu i Komendy Miejskiej PP w Poznaniu, rozkazem nr 438 z 17.02.1933 r. Przeniesiono go 3.01.1933 r. z Komendy Miejskiej PP w Poznaniu do Komisariatu Granicznego PP w Zbąszyniu, pow. nowotomyski na stanowisko pełniącego obowiązki kierownika komisariatu, następnie rozkazem nr 462 z 17.06.1933 r. przeniesiony został 31.03.1935 r. z Komisariatu Granicznego PP w Zbąszyniu na stanowisko pełniącego obowiązki komendanta powiatowego w Nowym Tomyślu, później rozkazem nr 620 z 10.08.1938 r. został przeniesiony na stanowisko kierownika Komisariatu PP w Gnieźnie, gdzie służył do września 1939 r.. Odchodząc ze stanowiska w Nowym Tomyślu skierował 31 lipca 1938 r. do funkcjonariuszy, m.in. rozkaz nr 106: „W związku z przeniesieniem mnie do Gniezna dziękuję Panu Kierownikowi Komisariatu Granicznego w Zbąszyniu oraz wszystkim szeregowym za przeszło 5-letnią współpracę ze mną i życzę wszystkim jak najlepszych wyników w pracy na polu bezpieczeństwa i pomyślności w życiu prywatnym.” Odznaczony m.in.: Srebrnym Krzyżem Zasługi (informacja w rozkazie nr 318 z 22.12.1929 r. nadany 23.11.1929 r.), Medalem Niepodległości. Postanowieniem Prezydenta RP z 5.10.2007 r. awansowany do stopnia komisarza PP. Kawaler, na utrzymaniu posiadał siostrę Annę.

Feliks Żmudziński (1900-1940). Przod. PP awansowany pośmiertnie do stopnia aspiranta PP, funkcjonariusz PP w Nowym Tomyślu. Urodził się 16.11.1900 r. w Niewolnie koło Trzemeszna (woj. Poznańskie) w rodzinie Jana i Katarzyny (z d. Kowalska). Nr ewid. 686. W Policji Państwowej służył od 16.06.1924 r. - początkowo w woj. poleskim, w 1925 r. w Brześciu nad Bugiem. Co najmniej od 1928 r. służył w policji woj. poznańskiego, w rozkazie nr 281 z 7.12.1928 r. zawarta jest informacja o ukończeniu przez niego Szkoły dla Szeregowych PP w Żyrardowie. We wrześniu 1939 r. pracował jako pisarz w Komendzie Powiatowej PP w Nowym Tomyślu, woj. poznańskie. Zamordowany w Kalininie ( Twerze) wiosną 1940 r.. Odznaczony: Brązowym Krzyżem Zasługi, Medalem Pamiątkowym za Wojnę. 1918-1921, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości. Postanowieniem Prezydenta RP z 5.10.2007 r. awansowany został do stopnia aspiranta PP. Żonaty z Antoniną Żmudzińską.

Warto przypomnieć, iż pełniący stanowisko starosty latach 1934-1939 Ignacy Skoczeń (1894-1964) był związany z żandarmerią wojskową. Zainicjował w powiecie nowotomyskim zbiórkę pieniędzy na Fundusz Obrony Narodowej oraz przewodniczył organizacji uroczystości przekazania armii broni w darze – 10 lipca 1938 r. Ten żołnierz Legionów Polskich (służył w żandarmerii legionowej) i uzyskał stopień ppłk żandarmerii Wojska Polskiego. Urodził się 30 lipca 1894 r. w Starym Sączu w rodzinie Jana i Karoliny z Chmirów. 27 sierpnia 1914 r. wstąpił do II Brygady Legionów. Służył w 3 pułku piechoty, IV baonie, 15 kompanii. Brał udział w walkach karpackich. Po reorganizacji pułków w sierpniu 1917 r. odkomenderowany do żandarmerii legionowej, gdzie pełnił służbę do 1918 r. (Ekspozytura Żandarmerii przy Komendzie I Brygady). Po przejściu Brygady internowany w Huszt. Był między innymi dowódcą 7. Dywizjonu Żandarmerii w Poznaniu (od 4 kwietnia 1927 r. do 3 marca 1930 r.). Następnie w stopniu mjr. jako zastępca dowódcy żandarmerii. Jako starosta czynny w licznych organizacjach społecznych. W czasie najazdu niemieckiego próbował organizować opór na przedpolu zbąszyńskim. Jako major Ignacy Skoczeń był szefem żandarmerii w Brygadzie Karpackiej na Bliskim Wschodzie, a następnie zmotoryzowanej w II Korpusie generała Władysława Andersa. Po wojnie nie zdecydował się na powrót do zniewolonej przez Sowietów Polski i w 1957 r. wyemigrował z Wielkiej Brytanii do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, gdzie zmarł w 1964 r. Odznaczony Krzyżem Niepodległości na posiedzeniu Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości w dniu 30 czerwca 1931 r.

Aparat fotograficzny zakupiony dla Policji Państwowej 1929